ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥΣ ΣΤΗ ΣΧΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ

The Protagonist
ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΓΡΑΦΗ: ΜΕΛΕΤΩΝΤΑΣ ΤΟΝ “ΗΡΩΑ”
28 Απριλίου, 2020
Quentin-Tarantino
QUENTIN TARANTINO: Η ΣΧΕΣΗ “ΘΕΑΤΗ ΚΑΙ ΤΑΙΝΙΑΣ”
28 Απριλίου, 2020

ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥΣ ΣΤΗ ΣΧΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ

Presocratic Philosophers

Το θέμα πραγματεύεται τη σχέση των προσωκρατικών φιλοσόφων μεταξύ της θεωρητικής σύλληψης και της εμπειρικής παρατήρησης στις κοσμολογικές υποθέσεις τους και ο ρόλος τους στην επιστημονική σχέση. 

Γράφει ο Εμμανουήλ Γ. Μαύρος.

Μετά από πολύωρες συζητήσεις με τον δάσκαλο, φίλο, Επίκουρο Καθηγητή Φιλοσοφίας Στέλιο Βιρβιδάκη του ΕΚΠΑ, με διαφωνίες, συμφωνίες και προβληματισμούς, δημοσίευσα το παρόν δοκίμιο το 2003. Το αναδημοσιεύω αναδιαρθρωμένο με περισσότερη στοχαστική εμπειρία.

Η ιστορία της επιστήμης από την αρχαία Ελλάδα μέχρι σήμερα, ξεκινάει από τους προσωκρατικούς φιλοσόφους. Τότε η επιστήμη και η φιλοσοφία δεν αποτελούσαν ξεχωριστά αντικείμενα μελέτης όπως στις μέρες μας. Η δίψα για γνώση ξεκινούσε από φιλοσοφικά ερωτήματα σχετικά με τη φύση του ανθρώπου και του κόσμου. Οι απαντήσεις δίνονταν μέσα από έναν φιλοσοφικό τρόπο σκέψης και όχι με μεθόδους που σήμερα θεωρούμε “επιστημονικές”. Έτσι η αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία γέννησε την Επιστήμη κι όχι αντίθετα. Η φιλοσοφία αγκάλιασε και δικαιολόγησε την επιστημονική έρευνα, με την έννοια που εμείς δίνουμε σήμερα στην επιστήμη.

Η Φυσική Φιλοσοφία των Προσωκρατικών αποτέλεσε τη γέφυρα που συνέδεσε τον αρχαίο μυστικισμό και την αρχέγονη φιλοσοφική σκέψη, με την επιστήμη και τη φιλοσοφία της κλασσικής Ελλάδας η οποία αποτέλεσε το λίκνο αυτού που σήμερα ονομάζουμε “Δυτικό πολιτισμό”. Σ’ αυτήν μπορούμε να διακρίνουμε δύο τάσεις. Η μία πιο μυστικιστική που ακολουθεί την παράδοση και το θρησκευτικό μυστικισμό των Ορφικών και αντιπροσωπεύεται απ’ τον Πυθαγόρα. Η άλλη προσπαθεί να αποσπασθεί από την παράδοση και να εκφράσει τη δομή και την οργάνωση της Φύσης με διαφορετική μέθοδο και ορολογία και αντιπροσωπεύεται από τους Ίωνες φιλοσόφους (Ηράκλειτος, Θαλής, Αναξίμανδρος, Αναξιμένης) καθώς και από τους Ελεάτες (Ζήνωνας, Παρμενίδης), (βλ. παρακάτω πίνακα–1).

ΜΙΛΗΣΙΟΙ

ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΟΙ

ΕΛΕΑΤΕΣ

ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΙ ΦΥΣΙΟΛΟΓΟΙ

ΑΤΟΜΙΚΟΙ

Θαλής

ο Μιλήσιος

Ύδωρ

Πυθαγόρας

ο Σάμιος

Αριθμός

Παρμενίδης

ο Ελεάτης

Ον

Ηράκλειτος

ο Εφέσιος

Πυρ και Λόγος

Δημόκριτος

‘Ατομον

Αναξίμανδρος

ο Μιλήσιος

Απειρον

Φιλόλαος Ζήνων

ο Ελεάτης

Χωροχρόνος

Εμπεδοκλής ο Ακραγαντινός

Φιλότης, Νείκος, Πρωταρχικά Στοιχεία

Λεύκιππος

‘Ατομον

Αναξιμένης

ο Μιλήσιος

Αήρ

Αλκμαίων

ο Κροτωνιάτης

Πόροι Εγκεφάλου, Αντίθετες Δυνάμεις

Μέλισσος ο Σάμιος Ξενοφάνης

ο Κολοφώνιος

Μονοθεϊσμός

Ανάξαρχος
Αρχύτας Αναξαγόρας

ο Κλαζομένιος

Νους, Σπέρματα

Μητρόδωρος

ο Χίος

Έκφαντος Διογένης ο Απολλωνιάτης
Ικέτας

Πίνακας – 1

Θεωρητική σύλληψη εμπειρική παρατήρηση:

Οι προσωκρατικοί ονομάστηκαν “Φυσικοί Φιλόσοφοι” επειδή προσπαθούσαν μέσα απ’ τη μελέτη της φύσης να πλησιάσουν και να γνωρίσουν την “Πρώτη Αρχή” που κινεί τα πάντα. Οι περισσότεροι επιχείρησαν να ερευνήσουν τους Νόμους της Φύσης, ανάγοντας την όλη δομή του Σύμπαντος σε κάποιο “υλικό στοιχείο. Πάνω σε αυτή την βάση προκύπτουν διαφορετικές θεωρήσεις: ο Θαλής ο Μιλήσιος θεωρεί αρχή των πάντων το “Υδωρ” και βλέπει έναν θεό μέσα σε καθετί, ο Αναξίμανδρος το “Άπειρο”, ο Αναξιμένης τον “Αέρα”, ο Ηράκλειτος το “Πυρ” και ο Παρμενίδης αναγνωρίζει το “Ον” περισσότερο ως αφηρημένη έννοια και δεν το ερμηνεύει ως υλικό στοιχείο. Αυτές οι θεωρήσεις οδήγησαν στο να χαρακτηριστούν “Υλοζωιστές” (δηλ. “αυτοί που πιστεύουν ότι η ύλη είναι ζωντανή”) επειδή έδιναν έμβια χαρακτηριστικά σε άψυχα στοιχεία (νερό, αέρας, φωτιά). Αλλά όλες αυτές οι διαφορετικές θεωρήσεις αποτελούν όψεις μιας Πρώτης Αιτίας που για τους προσωκρατικούς ήταν ο στόχος της μελέτης τους και η μεταφορά τους σε μια πιο λεπτομερή εμπειρική, πρακτική παρατήρηση, των σκέψεων τους.

Η δράση των Προσωκρατικών προχωράει και σε άλλους τομείς της επιστήμης. Όσον αφορά π.χ. την γένεση της ζωής στη Γη, ο Αναξίμανδρος θεωρεί ότι η ζωή δημιουργούνταν αυτόματα απ’ τη λάσπη και ότι τα πρώτα ζώα ήταν ψάρια με αγκαθωτό δέρμα. Τα υπόλοιπα ζώα αποτελούν χερσαίους απόγονους των ψαριών. Την ίδια άποψη για την προέλευση της ζωής (απ’ τη λάσπη) διατύπωσε κι ο Αναξιμένης με τη διαφορά ότι θεωρούσε καταλυτική την παρουσία του αέρα και της θερμότητας του Ήλιου.

Στην κλασσική Ελλάδα δεν παρουσιάζεται αρχικά ένα κυρίαρχο ενδιαφέρον για τις επιστήμες, (τουλάχιστον όχι για ό,τι θεωρούμε σήμερα επιστημονικό – αυτό δεν ισχύει για τον Αριστοτέλη). Η έρευνα στρέφεται απ’ το εξωτερικό περιβάλλον προς το εσωτερικό του ανθρώπου. Η Φιλοσοφία και η Ηθική κυριαρχούν. Το ενδιαφέρον για τη γνώση δεν έχει χαθεί, απλά αυτή αλλάζει αντικείμενο και στόχο. Η επιστημονική φιλοσοφική αναζήτηση μένει ως προς ένα δεύτερο ρόλο κάνοντας την φιλοσοφική μελέτη πιο ουμανιστική.

Στα έργα του Πλάτωνα – στα οποία διακρίνονται έντονες οι πυθαγόρειες επιδράσεις – η Γεωμετρία και τα Μαθηματικά έχουν μια ξεχωριστή θέση. Αποτελούν εργαλεία για να γνωρίσει ο άνθρωπος τον εαυτό του και τους κρυμμένους νόμους της φύσης, να πλησιάσει το Ων. Η φράση “Ουδείς αγεωμέτρητος εισείτω” (= ας μην εισέλθει κάποιος αγεωμέτρητος) που δέσποζε στην είσοδο της Ακαδημίας, εξέφραζε την πλατωνική θεώρηση που ήθελε τη φύση οργανωμένη με μαθηματικούς νόμους και αναλογίες, αποτυπωμένους σ’ ένα “γεωμετρικό” μοντέλο του κόσμου. Στον έργο του “Τίμαιος” ο Πλάτωνας σχεδιάζει μια κοσμογονία σύμφωνα με μια πυθαγόρεια γραμμή και παρουσιάζει τη μουσική να στηρίζεται σε μαθηματικούς λόγους.

Μετά τον Πλάτωνα, ο Αριστοτέλης δίνει μια νέα ώθηση στην επιστημονική μεθοδολογία. Δίχως να παραγνωρίζει τη μεταφυσική όψη της, ο Αριστοτέλης κατευθύνει την έρευνά του σε πιο πρακτικούς στόχους. Μελετά τον άνθρωπο και τη φύση συστηματοποιώντας την έρευνα σε τομείς παρόμοιους με αυτούς της σημερινής επιστήμης. Ουσιαστικά η νοοτροπία του σημερινού πολιτισμού βασίζεται στο αριστοτέλειο ορθολογιστικό μοντέλο σκέψης, το οποίο επικράτησε στα χρόνια της Αναγέννησης έναντι του πλατωνικού μεταφυσικού μοντέλου. Η ταξινόμηση, η παρατήρηση, και η ανάλυση, αν και δεν χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά απ’ τον Σταγειρίτη φιλόσοφο, αποτέλεσαν τον άξονα της θεώρησής του για τον κόσμο. Αργότερα η αριστοτέλεια μεθοδολογία θα υιοθετηθεί απ’ τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό απ’ τον οποίο ξεπήδησε η επιστήμη των ημερών μας.

Η Σκέψη και η Πρακτική μέσα από το έργο των Στοχαστών:

ΘΑΛΗΣ Ο ΜΙΛΗΣΙΟΣ
Ο Θαλής ήταν ο πρώτος Έλληνας φιλόσοφος που αναζήτησε την πρώτη αρχή των όντων και των κοσμικών φαινομένων. Ως πρώτη αιτία όρισε το νερό. Η ζωτική δύναμη του νερού και η τεράστια σημασία του στη φύση ήταν η αιτία που έκανε τον Θαλή να το ορίσει ως πρωταρχικό στοιχείο. Στην Ορφική μυθολογία βρίσκουμε το “Ύδωρ” και την “Ύλη” σαν τα πρωταρχικά στοιχεία δημιουργίας του σύμπαντος. Η “Ύλη” δεν ορίζεται με την σημερινή επιστημονική έννοια, αλλά αποτελεί μια μορφή κοσμικής ύλης. Το νερό, ο αέρας είτε άλλο στοιχείο είναι κατά τους Προσωκρατικούς φιλοσόφους συνυφασμένο με την ζωή, την ψυχή και τη δύναμη της φύσεως που κινεί τα πάντα (φύεσθαι), ( G.S. KIRK – J.E. RAVEN – M. SCHOFIELD, Οι Προσωκρατικοί Φιλόσοφοι, Θαλής (σελ 89 – 109), Μετ.: Δημοσθένης Κούρτοβικ, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1990).

ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ
Ο Δημόκριτος, μαζί με τον Λεύκιππο, είναι οι κυριότεροι εκπρόσωποι των ατομικών φιλοσόφων ως εμπνευστές της ατομικής θεωρίας. Η διαίρεση των σωμάτων δεν είναι δυνατόν να προχωρεί επάπειρον, όπως υποστήριζε ο Ζήνωνας και μάλιστα μέχρι το σημείο εξαφάνισης ενός όντως. Η διαίρεση ενός σώματος πρέπει να σταματά σε ένα απειροελάχιστο και αδιαίρετο μόριο, το άτομο. Ο Δημόκριτος πιστεύει πως τίποτα δεν είναι σταθερό αλλά μεταβάλλεται ανάλογα με την κατάσταση του σώματος και τη φύση των εξωτερικών επιδράσεων και αντεπιδράσεων. Το μόνο που στην πραγματικότητα είναι σταθερό είναι τα άτομα και το κενό. Τα άτομα είναι πολύ μικρά, σχεδόν αόρατα αγκιστροειδή σωματίδια, άπειρα στο πλήθος και το σχήμα. Το κενόν, αν και αναφέρεται στον Αριστοτέλη ως “μη Ον”, θεωρείται υπαρκτό και δεν είναι απλά ένας χώρος ή μία περιοχή που βρίσκονται τα αγκιστροειδή άτομα αλλά μία σύνθετη και υπαρκτή οντότητα, (G.S. KIRK – J.E. RAVEN – M. SCHOFIELD, Οι Προσωκρατικοί Φιλόσοφοι, Αναξιμένης (σελ 152 – 170), Μετ.: Δημοσθένης Κούρτοβικ, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1990). Ο Αριστοτέλης στο έργο του Περί Δημοκρίτου, σύμφωνα με τον Σιμπλίκιο, Περί Ουρανού 295 (1), αναφέρει χαρακτηριστικά, ότι τα άτομα, διεγείρονται και κινούνται στο κενό λόγω τη ανομοιότητας τους και των άλλων διαφορών που αναφέραμε και καθώς κινούνται, συγκρούονται και μπλέκονται το ένα με το άλλο… Καθώς αυτά κινούνται, συγκρούονται και διαπλέκονται με τέτοιο τρόπο ώστε να προσκολλώνται στενά το ένα στο άλλο, χωρίς όμως στην πραγματικότητα να σχηματίζουν οποιαδήποτε ομοιογενή ουσία, γιατί είναι πολύ απλοϊκό να νομίζει κανείς ότι δύο ή περισσότερα πράγματα μπορούν να γίνουν ποτέ ένα. Πως λέει, τα άτομα μένουν μαζί για ένα διάστημα εξαιτίας της πλοκής και της αμοιβαίας συγκράτησης των πρωτογενών σωμάτων, γιατί μερικά από αυτά είναι ακανόνιστα, άλλα αγκιστροειδή, άλλα κοίλα, άλλα κυρτά και άλλα έχουν αναρίθμητες άλλες διαφορές. Πιστεύει λοιπόν ότι προσκολλώνται το ένα στο άλλο και μένουν μαζί, ώσπου κάποια ισχυρότερη ανάγκη τα διασπάσει.

ΑΝΑΞΙΜΑΝΔΡΟΣ
Το μεγάλο βήμα, η μεγάλη τομή, που έκανε, ο Αναξίμανδρος με τη σκέψη του, είναι ότι εισήγαγε πρώτος στην ιστορία της φιλοσοφίας την έννοια του απείρου. Το άπειρον είναι η αρχή του κόσμου, η αρχή όλων των πραγμάτων, αυτό που είναι πίσω από την απέραντη ποικιλία και τις διαφορετικές τους ιδιότητες. Το άπειρον το προσδιορίζει ως στοιχείο αγέννητο, άφθαρτο και αθάνατο. Το άπειρο δεν είναι μείγμα των υλικών στοιχείων ούτε άυλη νοητική αρχή: είναι ύλη που περιέχει τα πάντα. Από το άπειρο αποσπώνται οι αντίθετες ύλες “ψυχρόν” και “θερμόν” και από την ανάμιξη τους το νερό. Από το νερό προκύπτουν τα άλλα στοιχεία, η γη , ο αέρας και η φωτιά. Από τον αέρα και τη φωτιά σχηματίζονται τα αστέρια που έχουν την λάμψη της φωτιάς και την ρυθμική κίνηση των ρευμάτων του αέρα. Έτσι, η αρχική πηγή των όντων κατ’ αυτόν είναι το “άπειρον”. Το “άπειρον” είναι κάτι το υλικό που κινείται αλλά με τέτοιας φύσεως κίνηση, ώστε να μην υποπίπτει στις αισθήσεις μας. Ένα σύνολο δηλαδή ενεργειακών ιδιοτήτων, ή κάτι σαν την ενέργεια, χωρίς όρια.

Ο Σιμπλίκιος, Νεοπλατωνικός φιλόσοφος του 6ου αϊ μ. Χ., παραθέτει το μοναδικό σωζόμενο απόσπασμα του Αναξίμανδρου στο έργο του «Εις Φυσικά». “Ο Αναξίμανδρος είπε ότι αρχή των όντων είναι το άπειρο… από το οποίο έγιναν όλοι οι ουρανοί και οι κόσμοι που υπάρχουν… Και απ’ όπου προέρχεται η γένεση των όντων εκεί ακριβώς συντελείται και η διάλυση τους σύμφωνα με την ανάγκη, γιατί τιμωρούνται και επανορθώνουν αμοιβαία για την αδικία, σύμφωνα με την τάξη του χρόνου, (G.S. KIRK – J.E. RAVEN – M. SCHOFIELD, Οι Προσωκρατικοί Φιλόσοφοι, Αναξίμανδρος (σελ 110 – 151) Μετ.: Δημοσθένης Κούρτοβικ, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1990).

ΑΛΚΜΑΙΟΝ Ο ΚΡΟΤΩΝΙΑΤΗΣ
Ο Αλκμαίων, ως φυσιολόγος – ερευνητής κατάλαβε την τεράστια σημασία του εγκεφάλου ως “ηγεμονικό” κεντρικό όργανο και ύστερα από ανατομικές μελέτες ανακάλυψε τα αισθητήρια νεύρα του που τα ονόμασε “πόρους” (αγγεία). Συγκεκριμένα, ο Αλκμαίων, παραδίδει πως με τους “πόρους” ο εγκέφαλος αντιλαμβάνεται τις πληροφορίες που δίνουν οι αισθήσεις και έτσι δημιουργείται η νόηση, που στηρίζεται, στη μάθηση, στη φαντασία,
στη μνήμη και στην κρίση. “…άπασας δε τα αισθήσεις συντηρείσθε πως προς τον εγκέφαλον.” 1(Σωκράτης Γκίκας-Ιάσων Ευαγγέλου, Προσωκρατικοί Φιλόσοφοι, Μετ.: Σωκράτης Γκίκας, Εκδόσεις Σαββάλας, Αθήνα 1995)

O Αριστοτέλης στο έργο του Μεταφυσικά παραδίδει έναν πίνακα αντιθέτων δυνάμεων που όπως αναφέρει άνηκε στον ιατροφιλόσοφο Αλκμαίωνα. Ο Πυθαγόρειος αυτός πίνακας είναι πιθανών να άνηκε στον Φιλόλαο, σημαντικότατο επίσης μαθητή του Πυθαγόρα.(Βλ: υποσημείωση-1) . Με βάση αυτές τις αντίθετες δυνάμεις ο Αλκμαίων ορίζει την υγεία ως ισομερή μείξη και κατανομή (:ισονομία) των σωματικών δυνάμεων. Η ασθένεια προκαλείται από την επικράτηση μίας εκ των δύο δυνάμεων (:μοναρχία), γι΄ αυτό και η θεραπεία έγκειται στην εξισορρόπηση των δυνάμεων αυτών. Η θεωρία αυτή επηρέασε σε μεγάλο βαθμό του Ιπποκρατικούς γιατρούς που διατύπωσαν την δική τους διδασκαλία για τις “κράσεις” που και αυτή προϋποθέτει, ίση ανάμειξη των συστατικών του σώματος.(Βλ: υποσημείωση-1).

Ο Αλκμαίων σύμφωνος με την Πυθαγόρεια παράδοση δέχεται την αθανασία της ψυχής, όχι όμως και την μετεμψύχωση της. (Αριστοτέλης, Περί Ψυχής Α12). Η ψυχή βρίσκεται σε διαρκή κίνηση και αυτή ακριβώς είναι η αιτία που την καθιστά αθάνατη και θεϊκή όπως και όλα τα θεία ουράνια σώματα. (ήλιος, σελήνη, κλπ). Το τελικό συμπέρασμα του Αλκμαίων, ύστερα από όλες τις μελέτες του είναι πως ο άνθρωπος οδηγείται στον βιολογικό θάνατο γιατί δεν μπορεί να ενώσει το γήρας με την βρεφική του αφετηρία. Ο βίος του ανθρώπου δεν είναι κύκλος αλλά ευθεία γραμμή.

***

Η προσωκρατική φιλοσοφία γεννήθηκε στα τέλη του 7ου αιώνα π.Χ. στις Ελληνικές πόλεις της Ιωνίας. Η ίδρυση της Ιωνικής σχολής της Μιλήτου αποτελεί το οριακό σημείο έναρξης της προσωκρατικής σκέψης και ουσιαστικά της πρώτης φιλοσοφικής σκέψης στον αρχαίο Ελληνικό κόσμο. Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι είναι οι πρώτοι φιλόσοφοι. Οι Έλληνες παντρεύουν μέσα τους την αρχαία Ελληνική μυθολογία με την έλλογη σκέψη και αναζητούν στη φύση όλες εκείνες τις δυνάμεις που την απαρτίζουν. Οι φυσικοί προσωκρατικοί φιλόσοφοι ασχολούνται εξ ολοκλήρου με την πρωταρχική αιτία του κόσμου και με τις δυνάμεις εκείνες που στηρίζουν την πλάση και τον ίδιο τον άνθρωπο. Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι έδρασαν στην Μικρά Ασία, τη Θράκη, τη Σικελία και την Κάτω Ιταλία. Η Μίλητος γέννησε τους Θαλή, Αναξίμανδρο, Αναξιμένη, η Έφεσος τον Ηράκλειτο, η Σάμος τον Πυθαγόρα και Μέλισσο, τα Άβδηρα τον Δημόκριτο, η Σικελία τον Εμπεδοκλή, η Ελέα τους Παρμενίδη και Ζήνωνα. Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι άπλωσαν, με την σκέψη τους, τα φτερά του πολιτισμού και της φιλοσοφίας. Όλες οι έννοιες και οι επιστήμες, που μέχρι και σήμερα αναπτύσσονται αλματωδώς, είναι πνευματικά τέκνα αυτών των φιλόσοφων. Η έννοια της ύλης, η έννοια του απείρου, η έννοια της δύναμης, του αριθμού, της κίνησης, του Είναι, του γίγνεσθαι, του Όντως, του Ατόμου, του χωροχρόνου, είναι δημιουργήματα αυτής της φιλοσοφικής σκέψης. Ο Σωκράτης μεγάλωσε μέσα στο πνεύμα των προσωκρατικών φιλοσόφων και αξιοποίησε τις γνώσεις και την σοφία τους. Η παιδεία του στηρίχτηκε στην προσωκρατική φιλοσοφία και η μορφή του άλλαξε τον κόσμο. Ο Σωκράτης έδωσε για πρώτη φορά στη φιλοσοφία ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα. Η έλλειψη αυτή του στοιχείου, από την ως τότε φιλοσοφική σκέψη, είναι ο κύριος λόγος που δόθηκε στους προηγούμενους από αυτόν φιλοσόφους ο τίτλος προσωκρατικοί. Η ηθική φιλοσοφία του Σωκράτη στέλνει το φως της φιλοσοφίας ακόμα πιο μακριά στον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη και τον Πλωτίνο. Η έκταση της προσωκρατικής φιλοσοφίας είναι μικρή αλλά η επιρροή που προκάλεσε σε όλο τον μετέπειτα Ελληνικό και δυτικό πολιτισμό κολοσσιαία. Το άλμα, από τον θρησκευτικό φόβο στο ελεύθερο και καθαρό πνεύμα, είναι το σημαντικότερο στην ιστορία της επιστήμης και δεν έχει προηγούμενο σε κανένα άλλο πολιτισμό.

Ο σημερινός άνθρωπος είναι εξοικειωμένος με την επιστημονική σκέψη. Την εποχή όμως εκείνη η τομή αυτή που γεννά την φιλοσοφία από τη μυθολογία και την ποίηση είναι πολύ δύσκολη και αντιμετωπίζεται από τους μελετητές με θαυμασμό. ” Σε ολόκληρη την ιστορία, τίποτε δεν είναι πιο εκπληκτικό ή τόσο δύσκολο να περιγραφεί όσο η αιφνίδια άνοδος του πολιτισμού στη Ελλάδα. Πολλά απ’ όσα δημιουργούν τον πολιτισμό υπήρχαν ήδη επί χιλιάδες χρόνια στην Αίγυπτο και στη Μεσοποταμία, και είχαν απλωθεί από εκεί στις γειτονικές χώρες. Αλλά ορισμένα στοιχεία έλειπαν, ωσότου τα προμήθευσαν οι Έλληνες. Το τι απετέλεσαν στην τέχνη και τη λογοτεχνία είναι γνωστό στον καθένα, αλλά ό,τι έχουν πραγματοποιήσει στον καθαρά διανοητικό τομέα είναι ακόμη εξαιρετικότερο.” (Bertrand Russel, Ιστορία της Δυτικής Φιλοσοφίας, Εκδ. Ίκαρος, Αθηνα, 1975).

— ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

  • Αξελός Κ., Ο Ηράκλειτος και η φιλοσοφία, Εξάντας, Αθήνα, 2001
  • Βέικος Θ., Φύση και κοινωνία. Από το Θαλή ως το Σωκράτη, Σμίλη, Αθήνα, 1992
  • Βέικος Θ., Οι προσωκρατικοί, Ζαχαρόπουλος, Αθήνα, 1995
  • Βουδούρη Κ, Ιωνική φιλοσοφία, Καρδαμίτσας, Αθήνα, 1992
  • Brun J., Οι προσωκρατικοί, μτφρ.: Α.Χ. Τάκης, Χατζηνικολής, Αθήνα, 1992.
  • Kannicht R., Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι. Χαρακτηριστικά και επιδράσεις, μτφρ.: Δ. Ιακώβ, Λωτός, 1985.
  • Kirk G. – Raven J. – Schofield M., Oι προσωκρατικοί φιλόσοφοι, μτφρ.: Δ. Κούρτοβικ, Μορφωτικό ‘Ιδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα, 1990.

© 2016 Emmanuel G. Mavros

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *