H βασιλόπιτα είναι το γλύκισμα – σύμβολο της Πρωτοχρονιάς και συνδέεται με την εορτή του Αγίου Βασιλείου, από τον οποίο πήρε το όνομά της.

Βασιλόπιτα ονομάζεται η πίτα που παρασκευάζεται σε ορισμένες χώρες από τους χριστιανούς παραμονές της Πρωτοχρονιάς και κόβεται (μοιράζεται) λίγο αφότου αλλάξει ο χρόνος.

Στην Αθήνα συνηθίζεται η λεγόμενη «πολίτικη» Βασιλόπιτα η οποία παρασκευάζεται κυρίως από αλεύρι, αυγά, ζάχαρη και γάλα, κατασκευάζεται σε διάφορα μεγέθη και είδη αλλά συνήθως είναι φουσκωτή, αφράτη και γλυκιά.

Σε άλλα μέρη επικρατούν άλλοι τρόποι κατασκευής με μπαχαρικά κ.α. Στη δυτική Μακεδονία αντί για την «πολίτικη» Βασιλόπιτα συχνά η βασιλόπιτα είναι μια τυρόπιτα ή πρασόπιτα.

Βασικό όμως κοινό γνώρισμα είναι ότι στο εσωτερικό όλων τοποθετείται νόμισμα, συνήθως κοινό όμως σε ορισμένες περιπτώσεις χρυσό (κωσταντινάτο) ή ασημένιο.
Στην ελληνική επαρχία, ανάλογα με το έθιμο, τοποθετείται στο εσωτερικό της βασιλόπιτας μικρό κομμάτι άχυρου, κληματόβεργας ή ελιάς ή, σε κτηνοτροφικές περιοχές, ένα μικρό κομμάτι τυρί, για να φέρουν καλή τύχη στην παραγωγή.

Σε άλλα μέρη, αντί αυτού κατασκευάζουν μικρό στεφάνι από κληματόβεργες που όποιος το βρει στα χωράφια θα είναι τυχερός στα σπαρτά, ή στην ελαιοπαραγωγή ή στο κρασί κλπ.

Συχνά γράφεται πάνω στη βασιλόπιτα ο αριθμός του νέου έτους, με σειρές αποφλοιωμένων αμυγδάλων ή με ζάχαρη.

Το ελληνικό έθιμο της βασιλόπιτας:

Η βασιλόπιτα κόβεται και μοιράζεται με εθιμικό τελετουργικό τη νύχτα της παραμονής του νέου χρόνου ή ανήμερα την Πρωτοχρονιά. Το γενικό πρόσταγμα έχει ο νοικοκύρης του σπιτιού, που αφού τη σταυρώσει, κόβει και μοιράζει τα κομμάτια της πίτας στα μέλη της οικογένειάς του και τους τυχόν φιλοξενούμενους, ενώ ιδιαίτερα κομμάτια ξεχωρίζονται για τον Χριστό, την Παναγία, τον Άγιο Βασίλειο, το σπίτι και τους ξενιτεμένους της οικογένειας.

Το έθιμο δεν περιορίζεται μόνο στο σπίτι και την ημέρα της Πρωτοχρονιάς. Από τις επόμενες ημέρες και σχεδόν μέχρι και τα τέλη Φλεβάρη, σωματεία, επαγγελματικές ενώσεις και οργανώσεις κόβουν τη δική τους βασιλόπιτα. Η συνήθεια αυτή είναι νεώτερη και κατάγεται από στις παλαιότερες συντεχνίες, τα μέλη των οποίων έκοβαν την πρωτοχρονιάτικη πίτα και τη μοιράζονταν για το καλό το δικό τους και του κοινού τους επαγγέλματος.

Η ιστορία της Βασιλόπιτας:

Το έθιμο της βασιλόπιτας είναι πολύ παλαιό, προέρχεται από εκείνο το τελούμενο στην αρχαία εορτή των «Κρονίων» (των ρωμαϊκών «Σατουρναλίων») που παρέλαβαν οι Φράγκοι, από τους οποίους και προήλθε η συνήθεια της τοποθέτησης νομίσματος μέσα στη πίτα και της ανακήρυξης ως «Βασιλιά της βραδιάς» αυτού που το έβρισκε. Κατά άλλο έθιμο, αντί νομίσματος, έβαζαν φασόλι και αυτόν που το έβρισκε τον αποκαλούσαν «φασουλοβασιλιά».

Το κόψιμο στις βασιλόπιτας είναι από τα ελάχιστα αρχέγονα έθιμα που επιβιώνουν. Σύμφωνα με τον καθηγητή Δημήτρη Λουκάτο αποτελεί εξέλιξη του γνωστού και λαϊκού εθίμου στις πρωτοχρονιάτικης πίτας. Στην αρχαιότητα υπήρχε το έθιμο του εορταστικού άρτου, τον οποίο σε μεγάλες αγροτικές γιορτές οι αρχαίοι Έλληνες πρόσφεραν στις θεούς.

Τέτοιες γιορτές ήταν τα Θαλύσια και τα Θεσμοφόρια. Χαρακτηριστικό στοιχείο στις βασιλόπιτας είναι ότι ο άνθρωπος δοκιμάζει την τύχη του με το κέρμα στις, προσπαθώντας να μαντέψει πώς θα του έρθουν τα πράγματα στη νέα χρονιά. Σε όποιον πέσει το φλουρί, στις θα είναι ο τυχερός και ευνοούμενος του νέου έτους! Η ορθόδοξη παράδοση συνέδεσε το έθιμο με τη Βασιλόπιτα.

Χριστιανική Παράδοση:

Υπάρχει και μία θρησκευτική παράδοση που συνδέει και με την προσωπικότητα του Μεγάλου Βασιλείου. Κατά την θρησκευτική λοιπόν παράδοση κάποτε στη Καισαρεία της Καππαδοκίας στη Μικρά Ασία που επίσκοπος ήταν ο Μέγας Βασίλειος ήλθε να τη καταλάβει ο Έπαρχος της Καππαδοκίας με πρόθεση να τη λεηλατήσει.

Τότε ο Μέγας Βασίλειος ζήτησε από τους πλούσιους της πόλης του να μαζέψουν ότι χρυσαφικά μπορούσαν προκειμένου να τα παραδώσει ως «λύτρα» στον επερχόμενο κατακτητή. Πράγματι συγκεντρώθηκαν πολλά τιμαλφή. Κατά την παράδοση όμως είτε επειδή μετάνιωσε ο έπαρχος, είτε (κατ΄ άλλους) εκ θαύματος ο Άγιος Μερκούριος με πλήθος Αγγέλων απομάκρυνε τον στρατό του, ο Έπαρχος απάλλαξε την πόλη από επικείμενη καταστροφή.

Προκειμένου όμως ο Μέγας Βασίλειος να επιστρέψει τα τιμαλφή στους δικαιούχους, μη γνωρίζοντας σε ποιόν ανήκει τι, έδωσε εντολή να παρασκευαστούν μικροί άρτοι εντός των οποίων τοποθέτησε ανά ένα των νομισμάτων ή τιμαλφών και τα διένειμε στους κατοίκους την επομένη του εκκλησιασμού.

Το γεγονός αυτό απέληξε σε διπλή χαρά από της αποφυγής της καταστροφής της πόλης και συνεχίσθηκε η παράδοση αυτή κατά τη μνήμη της ημέρας του θανάτου του (εορτή του Αγίου και Μεγάλου Βασιλείου).

Νεώτερες παραλλαγές αυτής της παράδοσης από τον Πόντο και τη Μικρά Ασία παρουσιάζουν τον Άγιο Βασίλειο να κερδίζει τον εισπράκτορα των φόρων σε χαρτοπαίγνιο και στη συνέχεια να γίνεται η διανομή με μικρά ψωμιά ή με μια μεγάλη πίτα.

Εν Κατακλείδι: “…κέικι είναι μωρή!”:

Ας είμαστε όμως και ρεαλιστές, καλό το παραμύθι αλλά είναι ένα απλό κέικ που μας δημιουργεί εύθυμες στιγμές γέλιου και απόλαυσης. Πίτα δεν το λες, κέικ το λες και μας θυμίζει την γνωστή ατάκα της ελληνοαμερικανίδας στο My Big Fat Greek Wedding “κέικι είναι μωρή…”:

Προσοχή: Μην αρχίσετε να ονομάζετε κομμάτια: Του Αγίου Βασιλείου, του Χριστού της Παναγίας, του Σπιτιού, δεν θα μείνει κομμάτι για φάγωμα στο τέλος. Όπως και να χει εμείς παραθέτουμε παρακάτω μια συνταγή για μια γευστικότατη βασιλόπιτα με τις ευχές μας για καλή χρονιά.

Συνταγή Βασιλόπιτας:

Χρόνος προετοιμασίας: 20 Λεπτά | Χρόνος μαγειρέματος: 45-50 Λεπτά

• Υλικά:

Βούτυρο φρέσκο – 1 1/2 φλυτζάνι του τσαγιού

Ζάχαρη – 2 1/2 φλυτζάνι του τσαγιού

Αυγά – 6 τεμ.

Βανίλιες σε σκόνη – 2 τεμ.

Baking powder – 1 1/2 κουταλάκι του γλυκού

Αλεύρι που φουσκώνει μόνο του – 1 1/2 πακέτο κοσκινισμένο

Γάλα – 1 φλυτζάνι του τσαγιού

Κανέλα – 1/2 κουταλιά της σούπας

Γαρύφαλλο – 1/2 κουταλάκι του γλυκού

Αλάτι – 1 πρέζα

Σόδα μαγειρικής – 1 κουταλάκι του γλυκού

Αμύγδαλα ή καρύδια – 1 φλυτζάνι του τσαγιού χονδροκομμένα

Ξύσμα πορτοκαλιού – 1 1/2 κουταλιά της σούπας

Κονιάκ – 1/2 φλυτζάνι του τσαγιού

• Οδηγίες:

Σε ένα μεγάλο μπολ χτυπάμε με το μίξερ το βούτυρο μαζί με την ζάχαρη μέχρι να αφρατέψει. Χτυπάμε ξεχωριστά τα ασπράδια να γίνουν μαρέγκα και τους κρόκους σε ένα άλλο μπολ. Προσθέτουμε στο μπολ με το μείγμα βούτυρο-ζάχαρης πρώτα τους χτυπημένους κρόκους και μετά την μαρέγκα σιγά σιγά για να μην κόψει και ανακατεύουμε .

Προσθέτουμε τα υπόλοιπα υλικά, γάλα, βανίλιες, κανέλα, γαρύφαλλο, σόδα, ξύσμα πορτοκαλιού, αλάτι, κονιάκ, ρίχνουμε λίγο λίγο το κοσκινισμένο αλεύρι με το baking powder και συνεχίζουμε το ανακάτεμα.

Καβουρδίζουμε τα αμύγδαλα ή τα καρύδια σε ένα τηγάνι ίσα να πάρουν χρώμα (ή στον φούρνο σε ένα ταψί) και τα προσθέτουμε χοντροκομμένα στο παραπάνω μείγμα.

Σε ένα ταψί βουτυρωμένο στρώνουμε αντικολλητικό χαρτί και αδειάζουμε το μείγμα. Βάζουμε και το φλουρί μας τυλιγμένο σε αλουμινόχαρτο κάπου εκεί μέσα.

Στολίζουμε με ασπρισμένα ολόκληρα αμύγδαλα από πάνω και ψήνουμε σε προθερμασμένο φούρνο στο πάνω – κάτω (όχι στον αέρα) στους 170 βαθμούς για 45-50 λεπτά (ανάλογα με τον φούρνο). Αν θέλουμε όταν κρυώσει πασπαλίζουμε με άχνη ζάχαρη ή ετοιμάζουμε γλάσο λευκής σοκολάτας και αλείφουμε από πάνω.

ΑΝΤΕ ΚΑΙ ΚΑΛΟΦΑΓΩΤΗ