ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΣΤΑΜΟΣ: Ο ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΟΣ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΣ ΤΟΥ ΑΦΗΡΗΜΕΝΟΥ ΕΞΠΡΕΣΙΟΝΙΣΜΟΥ

Herbert Marshall McLuhan - 1
ΤΟ ΜΕΣΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΜΗΝΥΜΑ
31 Δεκεμβρίου, 2019
King Cake - 1
ΒΑΣΙΛΟΠΙΤΑ: ΘΡΥΛΟΙ, ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΔΕΙΣΙΔΑΙΜΟΝΙΕΣ | “Κέικι είναι μωρή…”
31 Δεκεμβρίου, 2019

ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΣΤΑΜΟΣ: Ο ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΟΣ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΣ ΤΟΥ ΑΦΗΡΗΜΕΝΟΥ ΕΞΠΡΕΣΙΟΝΙΣΜΟΥ

Theodoros Stamos - 2

Ελληνοαμερικανός εικαστικός καλλιτέχνης, ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του αφηρημένου εξπρεσιονισμού.

Έργο του κόσμησε το γραφείο του πρώην πρωθυπουργού Γιώργου Α. Παπανδρέου και κοσμεί το γραφείο του νυν πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα στο Μέγαρο Μαξίμου.

Theodoros Stamos - 1Ο Θεόδωρος Στάμος (Theodoros Stamos) γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη στις 31 Δεκεμβρίου 1922. Ήταν το τέταρτο από τα έξι παιδιά μιας οικογένειας μεταναστών. Ο πατέρας του καταγόταν από τη Λευκάδα και η μητέρα του από τη Σπάρτη.

Ο Στάμος ήταν ένας από τους αρχικούς και νεότερους ηλικιακά αφηρημένους εξπρεσιονιστές καλλιτέχνες που εργάζονταν στη Νέα Υόρκη τις δεκαετίες του ’40 και ’50. Γεννήθηκε στην περιοχή Λόουερ Ηστ Σάιντ του Μανχάταν σε οικογένεια Ελλήνων μεταναστών. Η μητέρα του ήταν από τη Σπάρτη και α πατέρας του είχε μεγαλώσει στη Λευκάδα. Ως έφηβος κέρδισε μια υποτροφία για την Αμερικανική Σχολή Καλλιτεχνών (αγγλικά: American Artists School‎) όπου μελέτησε γλυπτική μαζί με τους Σάιμον Κένεντι κα Τζόζεφ Κόνζαλ. Ο δάσκαλος του Τζόζεφ Σόλμαν, μέλος της ομάδας των Δέκα (αγγλικά: The Ten‎), έγινε ο μέντορας του. Με την προτροπή του Σόλμαν ο Στάμος επισκέφτηκε την επιδραστική γκαλερί του Άλφρεντ Στίγκλιτς An American Place Gallery, όπου ανακάλυψε τα έργα του Άρθουρ Ντόουβ και της Τζώρτζια Ο’Κηφ ανάμεσα σε άλλα. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, τέλη της δεκαετίας του ’30 και αρχές αυτής του ’40, ο Στάμος έκανε διάφορες μικροδουλειές όπως τυπογράφος, ανθοκόμος, πωλητής βιβλίων και για μια περίοδο έφτιαχνε καλούπια για καπέλα. Κατά τη διάρκεια μιας από αυτές τις δουλειές σε ένα κορνιζάδικο συνάντησε μέλη της ευρωπαϊκής αβάν-γκάρντ, περιλαμβανομένων των Αρσίλ Γκόρκι και Φερνάν Λεζέρ.

Το 1943, ενώ ο Στάμος ήταν 21, η επιφανής γκαλερίστα Μπέτυ Πάρσονς του διοργάνωσε μια ατομική έκθεση στη γκαλερί της, τη Wakefield Gallery and Bookshop. Η Πάρσονς έγινε σημαντική υποστηρίκτρια του και σύνδεσμος του με την καλλιτεχνική σκηνή της Νέας Υόρκης της εποχής. Ο Στάμος θα διοργάνωνε συχνά εκθέσεις μαζί της μέχρι το 1957. Στα μέσα της δεκαετίας του ’40 είχε αρχίσει να καθιερώνεται. Το Μουσείο Γουίτνι διοργάνωνε εκθέσεις με έργα του κάθε χρόνο από το 1945 έως το 1951, ενώ έργα του εξέθεσε και το Ινστιτούτο Κάρνεγκι καθώς και το Ινστιτούτο Τέχνης του Σικάγο. Το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης αγόρασε τον πίνακα του Sounds in the Rock (μετάφραση: ήχοι στο βράχο) το 1946 και ο Έντουαρντ Γουέιλς Ρουτ, που έγινε υποστηρικτής της καριέρας του Στάμου και ταυτόχρονα μαικήνας του Ινστιτούτου Μάνσον-Γουίλιαμς-Πρόκτορ, ξεκίνησε να αγοράζει πίνακες από τον καλλιτέχνη το 1945.

Οι πίνακες του καλλιτέχνη της δεκαετίας του ’40 συνδύαζαν μουντά, γήινα χρώματα με βιομορφική εικονογραφία, υπαινισσόμενοι γεωλογικά σχήματα ή πρωτόλιες οργανικές μορφές. Αυτό συμπλέει με το ενδιαφέρον του Στάμου για τη φυσική ιστορία. Όπως παρατήρησε ο καλλιτέχνης Μπαρνέτ Νιούμαν στην παρουσίαση του για την έκθεση του Στάμου το 1947 στη Γκαλερί Μπέτυ Πάρσονς:

…τα ιδεογραφήματα του συλλαμβάνουν τη στιγμή της τοτεμικής έλξης ανάμεσα στην πέτρα και το μανιτάρι, την καραβίδα και το φύκι. Επανακαθορίζει τη βουκολική εμπειρία ως συμμετοχή στην εσωτερική ζωή του φυσικού φαινομένου.

Κατά τα τέλη της δεκαετίας του ’40 έγινε μέλος των Οξύθυμων Δεκαοκτώ, μιας ομάδας αφηρημένων ζωγράφων που ξεσηκώθηκαν ενάντια στην πολιτική του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης προς την αμερικάνικηTheodoros Stamos - 3 ζωγραφική της δεκαετίας του ’40 και ποζάρισαν για μια διάσημη φωτογραφία το 1950. Άλλα μέλη της ομάδας, η οποία θεωρείται ως η «πρώτη γενιά» των αφηρημένων εξπρεσιονιστών, ήταν οι Βίλεμ ντε Κούνινγκ, Άντολφ Γκότλιμπ , Αντ Ράινχαρντ, Γουίλιαμ Μπαζιώτης, Τζίμι Έρνστ, Τζάκσον Πόλοκ, Τζέιμς Μπρουκς, Κλίφορντ Στιλ, Ρόμπερτ Μαδεργουέλ, Μπράντλι Γουόκερ Τόμλιν, Μπαρνέτ Νιούμαν και Μαρκ Ρόθκο. Οι καλλιτέχνες αυτοί είναι μέλη της Σχολής της Νέας Υόρκης και αναφέρθηκαν περιπαικτικά ως Οι Οξύθυμοι σε ένα άρθρο του περιοδικού Life που περιλάμβανε και την περιώνυμη φωτογραφία της Νίνα Λιν.

Theodoros Stamos - 4Γύρω στο 1950 ο Στάμος ξεκίνησε να εξερευνά μια νέα προσέγγιση στην αφαίρεση. Εμπνευσμένος από την αισθητική της Νοτιοανατολικής Ασίας, δημιούργησε τη σειρά πινάκων του Tea House (μετάφραση: τεϊοποτείο), οι οποίοι χαρακτηρίζονται από απαλά σκιαγραφημένες γεωμετρικές μορφές ζωγραφισμένες με μια περιορισμένη γκάμα χρωμάτων και συχνά επικαλυμμένες από σκούρες καλλιγραφικές πινελιές. Αργότερα στη δεκαετία του ’50 ο Στάμος εργάστηκε με συνθέσεις οι οποίες έγιναν προοδευτικά πιο αφαιρετικές και πιο απλοποιημένες. Εξερεύνησε τη χρήση στρωμάτων λεπτής βαφής προσεκτικά επεξεργασμένων ώστε να δημιουργούν την αίσθηση του βάθους στις ευρείες χρωματιστές του επιφάνειες.

Ο Στάμος ταξίδεψε ευρέως κατά τη διάρκεια της ενήλικης ζωής του. Το 1946 ταξίδεψε με τρένο στο Νέο Μεξικό και τη βορειοδυτική ακτή των ΗΠΑ. Το 1948 κι το ’49 επισκέφτηκε την Ευρώπη, περιλαμβανομένης της Ελλάδας, και πιθανόν την Αίγυπτο. Τις επόμενες τέσσερεις δεκαετίες ταξίδεψε ευρέως και συχνά. Τα ταξίδια αυτά συνεισέφεραν στην ανάπτυξη της αισθητικής του και του προσέφεραν εναύσματα για το βαθύ ενδιαφέρον του για τις μορφές θρησκευτικότητας ανά τον κόσμο. Το 1962 ξεκίνησε πολλές μακρές σειρές πινάκων, μερικές απ’τις οποίες περιελάμβαναν υποσειρές. Στη σειρά Sun-Box (μετάφραση: ήλιος-κουτί) εξερεύνησε γωνιώδη γεωμετρικά σχήματα επάνω σε επίπεδες επιφάνειες. Μετά από το 1971 όλοι οι πίνακες του ήταν τμήματα της σειράς Infinity Field (μετάφραση: απειροστικό πεδίο). Οι αφαιρετικές αυτές ζωγραφιές χαρακτηρίζονται από ευρείες χρωματισμένες επιφάνειες διασχιζόμενες από λεπτές γραμμές ή σχήματα, και αποδίδουν μια διακριτική αίσθηση περισυλλογής.

Theodoros Stamos - 5

Δίδαξε στο κολέγιο Black Mountain από το 1950 μέχρι το 1954 και από το 1955 μέχρι το 1975 δίδαξε στο Art Students League της Νέας Υόρκης και στη Σχολή Καλών Τεχνών Cunnington. Ένα χρόνο πριν από τον θάνατο του δώρισε 43 έργα του στην Εθνική Πινακοθήκη της Ελλάδας. Είναι θαμμένος στη Λευκάδα.

Tο 1971 η σταδιοδρομία του επηρεάστηκε αρνητικά από την ανάμιξή του στην “Υπόθεση Ρόθκο“. Τον Φεβρουάριο του 1970 ο φίλος του ζωγράφος Μαρκ Ρόθκο αυτοκτονεί και ο Στάμος διορίζεται συνδιαχειριστής της περιουσίας του. Τον επόμενο χρόνο, με πρωτοβουλία της Κέιτ Ρόθκο, αρχίζουν πολυετείς δικαστικοί αγώνες εναντίον του Στάμου και των λοιπών διαχειριστών της περιουσίας του πατέρα της. Κατηγορούνται για την απόφασή τους να πουλήσουν 100 έργα του μεγάλου καλλιτέχνη στην γκαλερί «Μάρλμπορο» σε μειωμένες τιμές. Ο Στάμος θα καταβάλλει ένα σεβαστό χρηματικό ποσό για να απεμπλακεί από την υπόθεση, αλλά η καριέρα του θα πάρει την κατιούσα.

Από το 1970 άρχισε να επισκέπτεται τακτικά την Ελλάδα και το 1972 έκτισε εργαστήριο στη Λευκάδα. Το 1975 δώρισε 34 έργα του στην Εθνική Πινακοθήκη της Ελλάδας, που παρουσιάστηκαν στο κοινό τον επόμενο χρόνο.

Σύμφωνα με τον τεχνοκριτικό Μάνο Στεφανίδη:

…ο Στάμος αναζητεί στα έργα του («Lefkada Series», «Sun Boxes», «Ατέρμονα Πεδία») ένα συνδυασμό πνευματικότητας και καθαρού αισθήματος, κάτι δηλαδή που δεν έχει καμία σχέση με την αναπαράσταση.

Οι πρώτοι του πίνακες (1945-1946) κυριαρχούνται από βιόμορφα θέματα, ενώ τα ύστερα έργα του καταγράφουν εικαστικά αυτή καθ’ εαυτή την εμπειρία της ύπαρξης. Γενικά, η δημιουργία του έχει βαθιά επηρεαστεί από τον μυστικισμό της Ανατολής και τη διδασκαλία του Ζεν.

Ο Θεόδωρος Στάμος πέθανε στις 2 Φεβρουαρίου 1997, στο Νοσοκομείο των Ιωαννίνων, ύστερα από μακρά ασθένεια κι ενταφιάστηκε στο χωριό Τσουκαλάδες της Λευκάδας.

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *