Ο Φουτουρισμός ήταν ένα λογοτεχνικό και καλλιτεχνικό κίνημα το οποίο εμφανίστηκε τον 20ο αιώνα. Θεωρείται κυρίως ιταλική σχολή στο χώρο της λογοτεχνίας και της τέχνης που ωστόσο υιοθετήθηκε και από καλλιτέχνες άλλων χωρών, ειδικότερα της Ρωσίας.

Γράφει η Αναστασία-Μαρία Ηλιοπούλου.

Bragaglia e Boccioni: la bagarre sulla fotografia futurista

Ο Φουτουρισμός αναπτύχθηκε σχεδόν σε όλες της μορφές της τέχνης, τη ζωγραφική, τη γλυπτική, την ποίηση, τη μουσική, το θέατρο αλλά και στη φωτογραφία. Ο φουτουρισμός σαν κίνημα, τοποθετείται χρονικά την περίοδο 1909-1920.

Βασική μορφή του κινήματος αποτέλεσε ο Ιταλός ποιητής Filippo Tommaso Marinetti, ο οποίος είναι και ο δημιουργός του περίφημου ιδρυτικού μανιφέστο του Φουτουρισμού. Η πρώτη δημοσίευσή του έγινε στο Μιλάνο το 1909. Το εν λόγω μανιφέστο από πολλούς χαρακτηρίστηκε ως παιάνας στην ταχύτητα και την τεχνολογική πρόοδο.

Το 1910, ένα δεύτερο μανιφέστο γραμμένο από ζωγράφους καλούσε τους καλλιτέχνες να απεικονίσουν την ταχύτητα και τις επιδράσεις της, αναφορικά με τη χρονοφωτογραφία του Etienne – Jules Marey. Για τους καλλιτέχνες που ακολούθησαν την παράδοση του νατουραλισμού του 19ου αιώνα, η διαύγεια των φωτογραφιών του Eadweard Muy-Bridge ήταν προτιμότερη από αυτή των φωτογραφιών του Marey.

Arturo e Anton Giulio Bragaglia, Lo schiaffo, 1921

Παράλληλα, υπήρχαν καλλιτέχνες, οι οποίοι επιζητούσαν να διαμορφώσουν μια διαφορετική πραγματικότητα συσκοτίζοντας την επακριβή ταυτότητα των πραγμάτων. Πιο συγκεκριμένα, έδωσαν προτεραιότητα στις πιο αφηρημένες πλευρές της πραγματικότητας της φύσης, στην ίδια την κίνηση, και όχι στα εν κινήσει αντικείμενα, στους θεμελιώδεις ρυθμούς και στα πρότυπα του σύμπαντος. Η τεχνική λοιπόν που χρησιμοποιήθηκε, είχε ως αποτέλεσμα χρονοφωτογραφίες οι οποίες συνδύαζαν τις αρετές και των δύο τύπων της εικόνας, της θολωμένης και τις στιγμιαίας. «Όπως οι κυματώσεις σε μια λιμνούλα όταν ρίχνουμε ένα βότσαλο, οι φάσεις της κίνησης σε αυτές τις φωτογραφίες διασπείρονται από ένα σταθερό σημείο. Δίνουν την εντύπωση μορφών που εξελίσσονται στο χρόνο», ανέφερε χαρακτηριστικά ο Aaron Scharf.

Αυτή η επιθυμία για απόδοση των εντυπώσεων της κίνησης, ήταν καθοριστικό γνώρισμα του Φουτουρισμού, που το 1913 απέκτησε οπαδούς μεταξύ των φωτογράφων με πιο αξιόλογους τους αδερφούς Anto Giulio Bragaglia και ιδιαίτερα τον Arturo Bragaglia. Τον ίδιο χρόνο, ο Anto Giulio Bragaglia στο μανιφέστο του Fotodinamismo Futurista (Φουτουριστικός Φωτοδυναμισμός) έθετε τα θεμέλια για μια προσέγγιση στο «Φωτοδυναμισμό», που ανέλυε την κίνηση στις συστατικές της στιγμές, οι οποίες αποδίδονταν με θολωμένες μορφές. Την ίδια περίοδο, οι φουτουριστές ζωγράφοι απεικονίζουν την κίνηση χρησιμοποιώντας επιβλητικές γραμμές, με έναν τρόπο υιοθετημένο από την κυβιστική ζωγραφική.

Για πρώτη φορά, ζωγράφοι και φωτογράφοι ενδιαφέρονταν να απαντήσουν στα ίδια μορφικά ερωτήματα:

1. Πώς θα μπορούσαν η κίνηση και η ταχύτητα να μεταφραστούν σε οπτικά ισοδύναμα;
2. Υπήρχαν μορφικά μέσα ειδικώς κατάλληλα για την απόδοση της σύγχρονης ζωής;

Σύμφωνα με τους φουτουριστές, η σύγκλιση και η συγχώνευση όλων των τεχνών, λογοτεχνίας, φωτογραφίας, ζωγραφικής, προσέφερε μια δυνατή λύση. Μια λύση η οποία επέφερε σημαντικές αλλαγές στον καλλιτεχνικό κόσμο.

Etienne-Jules Marey, Flight of the pelican, 1883

Filippo Masoero, Dinamismo visto dai Fori Romani, 1934

Μόλις στη δεκαετία του 1920, και με την επίδραση της φωτογραφίας της Νέας Οπτικής, επιδόθηκαν οι φουτουριστές φωτογράφοι στις τεχνικές του φωτομοντάζ (βλ. Ivo Pannaggi, Vinicio Paladini), της διπλής έκθεσης (βλ. Tato), της οπτικής παραμόρφωσης (βλ. Giulio Pariso)καθώς και της αεροφωτογραφίας (βλ. Filippo Masoero). Εκείνη την εποχή, η φουτουριστική φωτογραφία φαινόταν σαν μια προσπάθεια υπονόμευσης της οπτικής πραγματικότητας, καθώς την παρουσίαζε με μη συμβατικούς τρόπους και με αυτή τη μορφή επηρέασε φωτογράφους, που δούλευαν μέσα σε πολύ διαφορετικά πλαίσια: από αυτούς του Bauhaus όπως ήταν ο T. Lux Feininger μέχρι τους φωτογράφους της Νέας Οπτικής.

Βιβλιογραφία:

• Μωραΐτης, Μ., Η φωτογραφική πράξη, εκδ. Καθρέφτης, Αθήνα 2003.