Αν οι συμπατριώτες του αδελφοί Λιμιέρ εφηύραν την έβδομη τέχνη, ο Μελιές επινόησε τη σκηνοθεσία…

Γεννήθηκε στο Παρίσι στις 8 Δεκεμβρίου 1861. Πατέρας του ήταν ο Jean-Louis-Stanislas Méliès και μητέρα του ήταν η Ολλανδέζα, Johannah-Catherine Schuering. Ο πατέρας του ήταν υποδηματοποιός και μετακόμισε στο Παρίσι το 1843. Εκεί ξεκίνησε να εργάζεται σε ένα εργοστάσιο παραγωγής παπουτσιών και εκεί γνώρισε την σύζυγό του. Ο πατέρας της Johannah-Catherine ήταν ο υποδηματοποιός της ολλανδικής βουλής μέχρι που μια φωτιά κατέστρεψε την επιχείρησή του. Η μητέρα του εκπαίδευσε τον πατέρα του στην κατασκευή υποδημάτων. Τελικά οι δυο τους παντρεύτηκαν, ίδρυσαν ένα υψηλής ποιότητας υπαδηματοποιείο και απέκτησαν δυο γιους ; τον Henri και τον Gaston. Μέχρι την στιγμή που γεννήθηκε ο τρίτος γιος τους, ο Ζωρζ, η οικογένεια είχε γίνει πλούσια.

Σε ηλικία επτά ετών ο Μελιές ξεκίνησε να φοιτά στο Lycée Michelet μέχρι που το σχολείο κατεδαφίστηκε κατά τον γαλλο-πρωσικό πόλεμο: τότε ο Μελιές στάλθηκε στο Lycée Louis-le-Grand προκειμένου να συνεχίσει την φοίτησή του. Στα απομνημονεύματά του, ο Μελιές έδωσε έμφαση στην κλασική εκπαίδευση που έλαβε, σε αντίθεση με τις κατηγορίες κατά τα πρώτα χρόνια της καριέρας του ότι οι περισσότεροι κινηματογραφιστές ήταν “αμόρφωτοι και ανίκανοι να παράγουν καθετί καλλιτεχνικό”. Ωστόσο, ο ίδιος αναγνώριζε ότι τα δημιουργικά του ένστικτα συχνά υπερτερούσαν των καλλιτεχνικών ενστίκτων του: “Το καλλιτεχνικό πάθος ήταν τόσο ισχυρό για αυτόν και παρόλο που θα σκεφτόταν να δημιουργήσει μια γαλλική σύνθεση ή έναν λατινικό στίχο, η πένα του μηχανικά έφτιαχνε πορτρέτα ή καρικατούρες των καθηγητών και των συμμαθητών του, ακόμα και κάποιο φανταστικό παλάτι ή ένα πρωτότυπο τοπίο που είχε την εμφάνιση μιας θεατρικής σκηνής.” Συχνά πειθαρχημένος από τους δασκάλους να καλύπτει τα σημειωματάρια και τα βιβλία στα οποία δημιουργούσε τα σχέδια, ο νεαρός Μελιές ξεκίνησε να δημιουργεί ξύλινα κουκλοθέατρα στην ηλικία των δέκα ετών και αργότερα ως έφηβος ξεκίνησε να κατασκευάζει ακόμα πιο εξελιγμένες μαριονέτες. Το 1880 ο Μελιές έλαβε το απολυτήριό του από το Lycée Louis-le-Grand.

Καριέρα:

Πριν την ενασχόλησή του με τον κινηματογράφο, ήταν θαυματοποιός και ταχυδακτυλουργός στο Θέατρο Ρομπέρ Χουντίν, πραγματοποιώντας εμφανίσεις επί σκηνής. Το ενδιαφέρον του για τον κινηματογράφο ξεκίνησε με την προβολή ταινιών από τους αδελφούς Λυμιέρ, το 1895. Ένα χρόνο αργότερα άρχισε να σκηνοθετεί ο ίδιος ταινίες, παρουσιάζοντας σε πολλές από αυτές ταχυδακτυλουργικά θεάματα. Εκτιμάται ότι συνολικά σκηνοθέτησε 531 ταινίες από το 1896 μέχρι το 1914, διάρκειας από ένα έως σαράντα λεπτά.

Η πιο δημοφιλής ταινία του Μελιές είναι το Ταξίδι στη Σελήνη (Le voyage dans la lune), του 1902, όπου περιγράφεται κινηματογραφικά για πρώτη φορά ένα διαστημικό ταξίδι, αποτελώντας μία πρώτη μορφή ταινίας επιστημονικής φαντασίας. Ο Μελιέ φέρεται επίσης ως ο δημιουργός της πρώτης ταινίας τρόμου, Το Κάστρο του Διαβόλου (Le Manoir du Diable) το 1896, καθώς και των πρώτων έγχρωμων ταινιών, τις οποίες κατάφερε να δημιουργήσει χρωματίζοντας τα κινηματογραφικά καρέ με το χέρι.

Χαρακτηριστική σκηνή από την ταινία Ταξίδι στη Σελήνη (1902)

Το 1897 σκηνοθέτησε και γύρισε ταινίες μικρού μήκους με θέμα την Ελλάδα, όπως η Ναυμαχία στην Ελλάδα και Σφαγές στην Κρήτη.

Το 1913, η κινηματογραφική εταιρεία που είχε ιδρύσει πτώχευσε, γεγονός που τον απομάκρυνε από τον χώρο του κινηματογράφου ενώ μεγάλο μέρος των έργων του καταστράφηκε. Η συνεισφορά του επανεκτιμήθηκε αργότερα από την ομάδα των υπερρεαλιστών ενώ το 1931 του απονεμήθηκε το Βραβείο της Λεγεώνας της Τιμής. Πέθανε το 1938 στο Παρίσι.

Από το 1946 έχει θεσμοθετηθεί στη Γαλλία η ετήσια απονομή του Βραβείου Μελιές για την καλύτερη γαλλική κινηματογραφική παραγωγή.

Προς την πτώση:

Το 1907, ο Μελιές δημιούργησε τρία νέα έργα για το θέατρο και τα παρουσίασε στο Théâtre Robert-Houdin, ενώ συνέχισε να παράγει μια σταθερή ροή ταινιών, συμπεριλαμβανομένων του Under the Seas, και μια μικρή έκδοση του Αμλέτου του Σαίξπηρ. Ωστόσο κριτικοί του κινηματογράφου όπως ο Jean Mitry, ο Georges Sadoul και άλλοι έχουν αναφέρει ότι το έργο του Μελιές είχε ξεκινήσει να παρακμάζει και να “παραμένει αφενός στην επανάληψη παλαιών μεθόδων και αφετέρου σε μια δυσάρεστη απομίμηση των νέων τάσεων.”

Το 1908, ο Τόμας Έντισον δημιούργησε την Motion Picture Patents Company ως τρόπο να ελέγχει την βιομηχανία του κινηματογράφου στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη. Οι εταιρείες που συμμετείχαν σε αυτόν τον συνασπισμό ήταν οι Edison, Biograph, Vitagraph, Essanay, Selig, Lubin, Kalem, η αμερικανική Pathé και η Star Film Company του Μελιές, με τον Έντισον να γίνεται ο πρόεδρος αυτού του συνόλου. Η Star Films υποχρεώθηκε να προμηθεύει την MPPC με 100 λεπτά ταινιών ανά εβδομάδα και ο Μελιές έφτιαξε 58 ταινίες εκείνον το ίδιο έτος. Ο Gaston Μελιές δημιούργησε το δικό του στούντιο στο Σικάγο, την Méliès Manufacturing Company, και βοήθησε τον αδερφό του να ολοκληρώσει την υποχρέωσή του απέναντι στον Έντισον παρόλο που ο Γκαστόν δεν παρήγαγε καμιά ταινία το 1908. Εκείνη την χρονιά, ο Μελιές δημιούργησε μια από τις πιο φιλόδοξες ταινίες του : Humanity Through the Ages. Αυτή η απαισιόδοξη ταινία περιγράφει ξανά την ιστορία της ανθρωπότητας από τον Κάιν και τον Άβελ μέχρι το Συνέδριο Ειρήνης της Χάγης το 1907. Η ταινία δεν είχε επιτυχία, ωστόσο ο Μελιές ήταν περήφανος για αυτήν σε όλη την ζωή του.

Στις αρχές του 1909, ο Μελιές σταμάτησε να κάνει ταινίες και τον Φεβρουάριο του ίδιου έτους, προέδρευσε στην πρώτη συνάντηση του Διεθνούς Συνεδρίου Κινηματογραφιστών στο Παρίσι. Όπως κι άλλοι, ο Μελιές δεν ήταν χαρούμενος με το μονοπώλιο που δημιούργησε ο Έντισον και ήθελε να πολεμήσει. Τα μέλη εκείνου του συνεδρίου συμφώνησαν να σταματήσουν να πουλάνε τις ταινίες τους, αλλά να συνεχίσουν να κάνουν μόνο για τα μέλη του δικού τους οργανισμού, και να υιοθετήσουν μια τυποποιημένη διάτρηση των ταινιών που θα υπολογιζόταν σε όλες τις ταινίες. Ο Μελιές δεν ήταν ικανοποιημένος με την δεύτερη από τις τρεις συνθήκες επειδή οι βασικοί πελάτες του ήταν ιδιοκτήτες εκθεσιακών χώρων και αιθουσών μουσικής. Ένα περιοδικό που αφορούσε το εμπόριο σε εκθεσιακούς χώρους ανέφερε ότι ο Μελιές είχε δηλώσει : “Δεν είμαι ένας οργανισμός ; είμαι ένας ανεξάρτητος παραγωγός.”

Ο Μελιές επέστρεψε στον κινηματογράφο το φθινόπωρο του 1909 και έκανε την παραγωγή σε εννέα ταινίες, μεταξύ των οποίων η Whimsical Illusions, στην οποία παρουσιάζει ένα μαγικό κόλπο στην σκηνή. Την ίδια περίοδο, ο Gaston Μελιές είχε μετακομίσει την Méliès Manufacturing Company στο Νιου Τζέρσεϋ. Το 1910 ο Gaston ίδρυσε το Star Film Ranch, ένα στούντιο στο Τέξας, στο οποίο ξεκίνησε να κάνει την παραγωγή ταινιών γουέστερν. Από το 1911, ο Gaston είχε ονομάσει την Star Films American Wildwest Productions, και είχε ανοίξει ένα στούντιο στην νότια Καλιφόρνια. Έκανε την παραγωγή σε περισσότερες από 130 ταινίες μεταξύ του 1910 και του 1912 και ήταν η βασική πηγή για την εκπλήρωση των υποχρεώσεων στην εταιρεία του Τόμας Έντισον. Από το 1910 έως το 1912, ο Ζωρζ Μελιές έκανε την παραγωγή σε ελάχιστες ταινίες.

Το 1910, ο Μελιές σταμάτησε προσωρινά να δημιουργεί ταινίες προκειμένου να κάνει μια περιοδεία στην Ευρώπη με το μαγικό νούμερο Les Fantômes du Nil. Αργότερα τον ίδιο χρόνο, η Star Films υπέγραψε μια συμφωνία με την Gaumont Film Company για να λάβει τα δικαιώματα σε όλες τις ταινίες του. Αλλά το φθινόπωρο του 1910, ο Μελιές έκλεισε μια συμφωνία με τον Charles Pathé που παραλίγο να καταστρέψει ολόκληρη την κινηματογραφική του καριέρα. Ο Μελιές δέχτηκε ένα μεγάλο χρηματικό ποσό για να παράγει ταινίες και ως αντάλλαγμα η Pathé Frères θα είχε το δικαίωμα να μοιράσει και να επιμεληθεί αυτές τις ταινίες. Η Pathé επίσης έφτιαξε ένα συμφωνητικό κατάσχεσης τόσο του σπιτιού όσο και του στούντιο του Μελιές στο Montreuil ως μέρος της συμφωνίας. Ο Μελιές ξεκίνησε αμέσως να κάνει την παραγωγή σε επεξεργασμένες ταινίες κι δυο από αυτές ήταν η Baron Munchausen’s Dream και η The Diabolical Church Window.

Προς το τέλος:

Λόγω κάποιων παραγόντων, περίπου 200 από τις συνολικά 500 ταινίες του Μελιές υφίστανται σήμερα. Οι παράγοντες περιλαμβάνουν την καταστροφή των αυθεντικών αρνητικών του Μελιές, την κατάσχεση των εκτυπώσεών του από τον γαλλικό στρατό και την τυπική φθορά της πλειοψηφίας (περίπου στο 80%) των ταινιών που δημιούργησε πριν το 1950. Αρκετές από τις νέες ταινίες του Μελιές έχουν κατά καιρούς ανακαλυφθεί αλλά η πλειοψηφία αυτών προέρχεται από την Library of Congress των ΗΠΑ, λόγω του ότι ο Gaston Μελιές υπέβαλλε τις γραπτές εκτυπώσεις κάθε ταινίας ώστε να διατηρήσει τα πνευματικά δικαιώματα όταν ίδρυσε το American branch of Star Films το 1902.

Το 2016, μια ταινία του Μελιές που για μεγάλο χρονικό διάστημα θεωρούνταν χαμένη, το Match de prestidigitation, ανακαλύφθηκε στα αρχεία ενός τσέχικου κινηματογράφου.

Η Walt Disney, στην οποία παρουσίασε το Legion of Honour το 1936, εξέφρασε την ευγνωμοσύνη της στον Μελιές κι στον άλλο πρωτοπόρο Εμίλ Κολ, αναφέροντας ότι οι δυο τους “ανακάλυψαν τους τρόπους να τοποθετούν την ποίηση μέσα στα όρια του ανθρώπου που είναι στον δρόμο.”

Ο Τέρι Γκίλιαμ αποκάλεσε τον Μελιές “τον πρώτο μεγάλο μάγο του κινηματογράφου” προσθέτοντας: “Η αίσθηση της διασκέδασης και της ικανότητάς του να εκπλήσσει τον αναγνώστη υπήρξε μια μεγάλη επιρροή τόσο στα πρώτα έργα μου όσο και στις επόμενες ταινίες δράσης μου. Φυσικά ο Μελιές εξακολουθεί να έχει μια μεγάλη δημιουργική λαβή σε μένα.”

Το μυθιστόρημα The Invention of Hugo Cabret (2007) από τον Μπράιαν Σέλζνικ, και η ταινία Hugo (2011) που βασίστηκε σε αυτό, περιγράφουν την ύστερη ζωή του Μελιές, τον οποίο ενσαρκώνει ο Μπεν Κίνγκσλεϊ στην ομώνυμη ταινία του Μάρτιν Σκορσέζε. Η ταινία περιλαμβάνει τις ανακατασκευές κάποιων από τα φανταστικά σκηνικά που εμφανίζονται στις πρώιμες ταινίες.

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του τα πέρασε σ’ ένα γηροκομείο, γράφοντας τα απομνημονεύματά του και δίνοντας συνεντεύξεις, έχοντας ήδη αναγνωριστεί ως ένας από τους πιονιέρους του κινηματογράφου. Απεβίωσε στις 21 Ιανουαρίου 1938, σε ηλικία 76 ετών, καταβεβλημένος από τον καρκίνο. Είχε νυμφευτεί δύο φορές και με την πρώτη σύζυγό του απέκτησε δύο παιδιά.